Sự
bất b́nh đẳng của các quốc gia Michael
Spence TS.Đỗ Kim Thêm dịch |
Lời
dịch giả: Theo
Michael Spence, sai lầm nghiêm trọng trong mô h́nh quản
lư của Trung Quốc là chính quyền không có trách
nhiệm giải tŕnh công khai những vấn đề
trọng đại của đất nước và
thiện chí cải cách chính trị theo chiều hường
dân chủ và tinh thần trọng pháp. Trung Quốc không
có triển vọng dân chủ hoá v́ chính quyền không
bị áp lực do nhu cầu tái tranh cử hay bị
kiểm soát gắt gao của báo chí và công luận. Việt
Nam cũng đi theo một tiến tŕnh tương
tự. Cơ chế thị trường và cấu trúc
chính quyền theo những động lực không
nằm trong các luận điểm kinh tê học của
Adam Smith. Nhà nước độc tài lo cũng cố
quyền lực chính trị, taọ một sân chơi
kinh tế thu hẹp tối thiểu lo phục vụ cho
lănh đạo và thân tộc. Những bất công và
nghịch lư làm phí phạm tài nguyên và hiệu năng
kinh tế chưa tạo điều kiện thịnh vượng
cho đất nước Không thoả măn nhu cầu cho
mọi tầng lớp dân chúng trong đời sống hàng
ngày và sinh hoạt xă hội, nhà nước biến
Việt Nam thành một xă hội thị trường. Thay v́ dùng
tiền để thanh toán cho các trao đổi trong
thị trường, chúng ta dùng tiền để mua bán
cho toàn bộ hoạt động xă hội, những
phạm vi không thuộc về thị trường. Hậu
quả là uy lực đồng tiền chế ngự
mọi quan hệ không có đặc tính thị trường,
tất cả được định bằng một
trị giá trao đổi. Đời sống gia đ́nh,
quan hệ thân thiết, bảo vệ sức khoẻ, cơ
hội giáo dục, định mức tội phạm, xác
định tŕnh độ văn hoá và cơ hội
tuyển dụng là chuyện mua bán, mà tiền đâu là
đầu tiên. Cuối cùng, xă hội thị trường thành h́nh,
tham nhũng lên ngôi thành quốc nạn và đạo
đức suy vi tận đáy. Trầm trọng nhất
mà Adam Smith không thể nhận thức được và
Michael Spence không đề cập tới là hiểm
hoạ diệt vong cho đất nước, khi giới
lănh đạo Việt Nam công khai biến lănh thổ, tài
nguyên và độc lập dân tộc thành một món hàng
mua bán. *** Adam
Smith, nhà kinh tế
học người Anh thế kỷ XVIII, từ lâu
đă được tôn sùng là người sáng
lập ra nền kinh tế hiện đại, một nhà
tư tưởng, trong các tác phẩm lừng lẩy
Sự giàu có của các quốc gia và Lư thuyết
về t́nh cảm đạo đức, đă nhận
thấy các khía cạnh quan trọng của cách mà các
nền kinh tế thị trường hoạt động.
Những nhận thức đă mang lại cho Smith thanh
danh mà gần như không thể nào bị công kích. Trong bối
cảnh của các thị trường vận hành và
điều tiết tốt đẹp, có lẽ các
nhận thức nổi tiếng nhất của Smith là các
cá nhân hành động theo lợi ích cho riêng ḿnh, nó
tạo ra một kết quả tốt đẹp trong
tổng thể. Trong bối cảnh này, tốt đẹp
có nghĩa là những ǵ các nhà kinh tế ngày nay
gọi là “Tối ưu hóa theo mô h́nh của Pareto“,
một t́nh trạng sung dụng tài nguyên, theo đó không
ai có thể làm cho tốt hơn mà không làm cho người
khác tệ hơn. Đề
xuất của Smith có vấn đề, v́ nó dựa trên
giả định không minh chứng được là
không có thất bại đáng kể nào trong thị trường;
không có tác động bên ngoài ảnh hưởng, thí
dụ như ô nhiễm không phản ánh được
trong giá cả thị trường; không có khoảng
trống thông tin quan trọng hoặc bất đối
xứng; và không có tác nhân nào có đủ sức
mạnh để làm thay đồi kết quả có
lợi cho họ. Hơn nữa, nó hoàn toàn coi thường
kết quả phân phối mà hiệu quả Pareto không
đề cập tới. Một trong
những nhận thức quan trọng khác của Smith là
phân công lao động ngày càng tăng lên có thể nâng
cao năng suất và tăng thu nhập, khi mỗi công
nhân hoặc doanh ngiệp chuyên môn hoá về một lĩnh
vực đặc biệt trong sản xuất chung. Đây
chính là điểm chủ yếu trong lư luận
của toàn cầu hóa: việc mở rộng và hội
nhập các thị trường cho phép các doanh
nghiệp và quốc gia tận dụng lợi thế so
sánh tương đối và theo quy mô của nền
kinh tế, từ đó hiệu quả và năng
suất tổng thể tăng đáng kể Tuy nhiên,
một lần nữa, Smith lại quảng bá cho nền
kinh tế thị trường có khả năng tạo
ra sự thịnh vương mà không cần quan tâm
đến việc phân phối của cải. Trên
thực tế, chuyên môn hóa gia tăng trong các thị trường
rộng lớn hơn có ảnh hưởng tiềm tàng
trong phân phối qui mô trong khi một số tác nhân
chịu các thiệt hại nghiêm trọng. Khi lập
đi lập lại rằng lợi nhuận đủ
để bù đắp cho những thua lỗ là không
thể tin tưởng được, v́ không có cách
thực tế nào để thực hiện điều
đó. Các thị
trường là cơ chế của sự lựa
chọn xă hội, mà trong đó đồng đô la có
hiệu quả bằng nhau. Do đó, những người
có sức mua mạnh hơn sẽ có ảnh hưởng
nhiều hơn đến kết quả của thị
trường. Các chính phủ cũng là cơ chế
của sự lựa chọn xă hội, nhưng
quyền biểu quyết là, hoặc suy đoán là,
được phân phối một cách đồng đều,
bất kể sự giàu có. Sự b́nh đẳng chính
trị sẽ hành sử vai tṛ đối trọng
với quyền đầu phiếu được cân
nhắc trên thị trường. Để
đạt cứu cánh này, các chính phủ phải
thực hiện ít nhất ba chức năng chủ
yếu. Đầu tiên, chính quyền phải đưa
ra quy định để giảm thiểu những
thất bại của thị trường gây ra bởi
các yếu tố ngoại lai, t́nh trạng thông tin khiêm
khuyết hoặc bất cân xứng hoặc độc
quyền. Thứ hai, chính quyền phải đầu tư
vào các tài sản hữu h́nh và vô h́nh, mà lợi
nhuận tư nhân không đạt được cho
lợi ích xă hội. Thứ ba, chính phủ phải
đối phó lại với kết quả của phân
phối mà nó không được chấp nhận. Nhưng các
chính phủ trên khắp thế giới đang không hoàn
thành các trách nhiệm này, không chỉ v́ trong một
số nền dân chủ đại nghị, sức mua
đă lấn chiếm sang lĩnh vực chính trị.
Tại Hoa Kỳ, ví dụ nổi bật nhất là
khả năng được ứng cử có tương
quan mạnh mẽ với sự giàu có hoặc khả năng
gây quỹ trước đó. Điều này tạo ra
một động lực mạnh mẽ cho các chính
trị gia sắp xếp chính sách của họ với
lợi ích của những người có quyền
lực thị trường. Chắc
chắn là Internet đă đề một số cách
để chống lại xu hướng này. Một
số chính trị gia, bao gồm các ứng cử viên
tổng thống của đảng Dân chủ như
Bernie Sanders và Elizabeth Warren, họ dựa vào các
khoản quyên góp cá nhân nhỏ để tránh trở
thành lệ thuộc vào các đại gia tài trợ. Nhưng
trong nền chính trị Hoa Kỳ, lợi ích của người
có quyền lực kinh tế vẫn biểu lộ qúa
mức, và điều này đă làm giảm hiệu năng
của chính phủ trong việc giảm tác hại
của kết quả thị trường. Những
thất bại gây ra, bao gồm sự bất b́nh đẳng
gia tăng, đă thúc đẩy cho sự bất b́nh càng
phổ biến, khiến nhiều người chống
đối quan điểm của các cơ sở chính
trị truyền thống để tạo ủng
hộ những kẻ khuấy động như
Tổng thống Donald Trump. Kết quả là đào sâu
thêm việc rối loạn chức năng về chính
trị và xă hội. Người
ta có thể lập luận rằng các xu hướng chính
trị và xă hội tương tự cũng có thể
được nh́n thấy ở các nước phát
triển, chẳng hạn như tại Ư và Vương
quốc Anh, nơi có những hạn chế khá nghiêm
ngặt về vai tṛ của đồng tiền trong các
cuộc bầu cử. Nhưng những quy tắc đó
không ngăn được những người trong
cuộc đầy quyển lực nắm giữ
ảnh hưởng không tương xứng đối
với kết quả chính trị thông qua các mạng lưới
độc quyền của họ. Tham gia nhóm người
trong cuộc đ̣i hỏi các sự kết nối,
đóng góp và ḷng trung thành. Tuy nhiên, một khi
được bảo đảm, thành qủa có
thể là đáng kể, khi một số thành viên
trở thành nhà lănh đạo chính trị, họ làm
việc v́ lợi ích cho các thành viên c̣n lại. Một
số người tin rằng trong một nền dân
chủ đại nghị, một số nhóm nhất
định sẽ luôn đạt tới một t́nh
trạng với ảnh hưởng không cân xứng.
Những người khác sẽ lập luận rằng
nền dân chủ trực tiếp hơn với các
cử tri quyết định các chính sách quan trọng
thông qua trưng cầu dân ư, như họ làm ở
Thụy Sĩ, có thể giảm thiểu sự năng
động này. Nhưng khi một phương cách như
vậy có thể đáng được cứu xét trong
nhiều lĩnh vực, như chính sách cạnh tranh,
việc ra quyết định hiệu quả đ̣i
hỏi phải có hiểu biết chuyên môn phù hợp.
Và chính phủ vẫn sẽ chịu trách nhiệm cho
việc thực hiện. Những thách
thức này đă giúp thúc đẩy đến sự
quan tâm cho một mô h́nh hoàn toàn khác biệt. Trong
một hệ thống tư bản nhà nước như
Trung Quốc, một chính phủ tương đối
độc đoán hoạt động đối
trọng mạnh mẽ so với hệ thống thị
trường. Về
mặt lư thuyết, một hệ thống như
vậy cho phép các nhà lănh đạo không bị ảnh
hưởng bởi các yêu cầu của bầu cử
dân chủ, để thúc đẩy cho lợi ích công
cộng rộng lớn. Nhưng với kiểm tra
về hoạt động của họ, bao gồm
từ phương tiện truyền thông, mà chính
phủ kiểm soát chặt chẽ, không có ǵ đảm
bảo rằng họ sẽ làm. Thiếu trách nhiệm
giải tŕnh này cũng có thể dẩn đến t́nh
trạng tham nhũng, một cơ chế khác khiến
cho chính phủ xa rời các lợi ích công cộng. Đối
với phần lớn các nước phương Tây, mô
h́nh quản trị của Trung Quốc được
coi là nguy hiểm, bởi v́ không có trách nhiệm công
khai giải tŕnh được coi là một sai lạc
vô cùng nghiêm trọng. Nhưng nhiều nước đang
phát triển đang coi đó như một sự thay
thế tương ứng cho nền dân chủ tự
do, mà nó cũng có nhiều sai sót riêng. Đối
với các nền dân chủ đại nghị hiện
nay trên thế giới, việc giải quyết
những sai sót đó phải là ưu tiên hàng đầu,
trong phạm vi có thể, các quốc gia hạn chế,
thu hẹp lợi ích mà chính phủ đại diện.
Đây là điều không dễ dàng. Nhưng tại
thời điểm mà các kết quả của thị
trường đang ngày càng không vượt qua
được bất kỳ thử nghiệm nào về
t́nh trạng công b́nh trong phân phối, đó là điều
chủ yếu cần thiết. *** Nguyên tác: The Inequality of Nations https://www.project-syndicate.org/commentary/market-power-encroaching-on-politics-by *** Bài liên quan của dịch giả: Việt Nam Sẽ Đi Về Đâu
Với Kinh Tế Trọng Thương, Tư Bản Nhà
Nước và Xă hội Thị Trường https://www.danluan.org/tin-tuc/20131014/do-kim-them-viet-nam-se-di-ve-dau-voi-kinh-te -trong-thuong-tu-ban-nha-nuoc-va-xa Thị trường: Lư thuyết và
Thực tế https://www.danluan.org/tin-tuc/20120904/do-kim-them-thi-truong-ly-thuyet-va-thuc-te
|