V́ sao người Mỹ lại tôn kính vị bại tướng này? (P.2) Tĩnh Thuỷ |
Trong
lịch sử lập quốc của Mỹ, có một
vị tướng quân dù đại bại nhưng
vẫn được nhân dân ngưỡng mộ và tôn
kính… 6.
Ḥa ước của những người quân tử Trong năm
1864, bằng tài năng chiến lược của ḿnh
và sự trợ giúp đắc lực của một
số danh tướng dưới quyền, tướng
Lee đă giành được một số chiến
thắng nhất định như trận Cold Harbor, hay
chuỗi trận tấn công lên miền Bắc đến
tận Washington DC vốn là lănh địa của tướng
Jubal Early, tuy nhiên vẫn không thể đảo
chiều cuộc chiến với liên minh miền Bắc
vốn hùng mạnh hơn cả về quân sự và
kinh tế. Đầu
năm 1865, tướng Ulysses S. Grant dần dần đánh
bại lực lượng miền Nam qua chiến
dịch Richmond-Petersburg (hay c̣n gọi là Cuộc vây hăm
Petersburg). Đội quân của Lee bị áp đảo
và kiệt quệ bởi cuộc chiến tranh dưới
chiến hào kéo dài suốt mùa đông trên một
mặt trận dài 48km với nhiều trận đánh,
bệnh tật và nạn đào ngũ. Quân miền Nam
lúc này chỉ c̣n hai nơi: Binh đoàn Bắc Virginia
của tướng Lee đang bị vây tại Petersburg
và Binh đoàn Tennessee dưới quyền tướng
Joseph E. Johnston tại Bắc Carolina. Mấy chục ngh́n
quân miền Nam phải đối mặt với lực
lượng quân miền Bắc lên đến 280.000 lính. Ngày 2/4,
thủ đô miền Nam là Richmond đă thất
thủ, đội quân của tướng Lee bị
kỵ binh của miền Bắc cùng với 3 quân đoàn
bộ binh dần siết chặt ṿng vây tại
tiểu bang Virginia. Bộ tham mưu quân đoàn đề
nghị phân tán để giữ ǵn lực lượng,
chuẩn bị cho một cuộc chiến tranh du kích lâu
dài, nhưng Lee đă quyết định đầu hàng.
Vị danh tướng miền Nam đứng trước
danh dự bản thân và binh sĩ của ḿnh, ông đă
chọn điều thứ hai. Ông nói ngắn gọn
với bộ tham mưu của ḿnh: “Tôi
sẽ đến gặp tướng Grant, cho dù điều
đó quá nhục nhă đối với tôi”. (Nguyên văn: I will go and see General Grant and
I would rather die a thousand deaths). Ngay lập tức, ông đích thân
soạn một lá thư gửi tướng Grant để
yêu cầu sắp xếp một buổi gặp mặt
càng sớm càng tốt v́ ông không muốn hy sinh thêm
bất cứ một sinh mạng nào nữa. Tướng Grant vô cùng vui mừng khi
nhận thư. Dù đối phương đang yếu
thế, nhưng với tài năng của tướng
Lee, bản thân vị tư lệnh miền Bắc này dù
binh hùng tướng mạnh cũng không thể nắm
chắc được chiến thắng sau cùng mà không
phải trả một cái giá xương máu vô cùng
đắt. Với tất cả ḷng tôn trọng, ông ra
lệnh nghiêm cấm các sĩ quan và binh sĩ trực
thuộc tỏ bất cứ hành động vô lễ nào
với vị tướng tư lệnh miền Nam
bại trận. Trưa 9/4/1865, tướng Lee và một
đại tá tùy tùng cưỡi ngựa vượt qua
pḥng tuyến đến điểm hẹn trước.
Ông vận một bộ quân phục mới màu xám
nhạt, hông mang trường kiếm, cḥm râu quai nón
bạc trắng kết hợp với ánh mắt oai nghiêm
của vị tướng thân trải trăm trận càng
thể hiện đầy đủ khí phách của
một người anh hùng. Khi hai người đi qua,
đoàn quân nhạc của lính miền Bắc lập
tức đứng “Nghiêm” và thổi kèn chào đón.
Khoảng nửa giờ sau, tướng Grant đại
diện cho quân đội miền Bắc mới
tới. Ông mặc một bộ quân phục như thường
ngày và không đeo kiếm. Hai người chào nhau, tướng
Grant tiếp tướng Lee thân mật như hai người
bạn, chứ không phải giữa một người
chiến thắng với kẻ chiến bại.
Sau khi đọc xong văn kiện đầu
hàng do tướng Grant trao, thần sắc tướng
Lee nhẹ nhơm hẳn khi biết rằng binh sĩ dưới
quyền ông được trở về nguyên quán sinh
sống như những người dân b́nh thường,
không phải chịu bất cứ một h́nh thức
trả thù nào. Ông nói: “Điều này thật tốt
đối với mọi người, đặc
biệt là với người của chúng tôi”. Tuy
nhiên, ông có thêm 2 yêu cầu: 1.
Cho phép binh sĩ
của ông được mang ngựa, lừa và súng tay
về quê quán để sử dụng trong nông
trại, v́ không giống như quân đội miền
Bắc, đây là tài sản của riêng họ mang theo
khi gia nhập quân đội. 2.
Chu cấp lương
thực cho 1.000 tù binh quân đội miền Bắc ông
đang giữ và các binh sĩ của ông đang đói
và hết lương thực. Cả hai yêu
cầu này của tướng Lee đều được
tướng Grant đồng ư. Ông ra lệnh cung cấp
ngay cho các tù binh và binh sĩ miền Nam 25.000 khẩu
phần ăn. Họp xong,
tướng Lee đứng dậy bắt tay tướng
Grant, chào mọi người rồi bước ra
khỏi pḥng họp. Bên ngoài hội trường, các sĩ
quan và binh sĩ miền Bắc đang có mặt đều
đứng nghiêm chào vị tướng bại
trận. Sau này, khi viết về sự kiện đầu
hàng trên, lịch sử Hoa Kỳ đă gọi đây là
thỏa hiệp của những người quân tử
(The Gentlemen’s Agreement) v́ cả hai bên đều cư
xử với nhau bằng một tinh thần nghĩa
hiệp và b́nh đẳng, không áp bức người
bại trận. Trên
đường trở về doanh trại, các binh sĩ
miền Nam đă dàn hàng nghiêm trang chào vị danh tướng
của ḷng họ, người mà họ sẵn sàng hy
sinh mạng sống để chiến đấu dưới
cờ ông. Dù rằng ông vừa kư văn kiện đầu
hàng, nhưng ai cũng hiểu đó là điều
tốt nhất mà Đại tướng đă làm cho ḿnh.
Trước mặt nhiều sĩ quan và binh sĩ đang
chờ đợi tại quân doanh, tướng Lee nói: “Sau 4 năm
chiến đấu khó khăn, với sự can đảm
và ngoan cường chưa từng thấy, binh đoàn
Bắc Virginia bị bắt buộc phải nhượng
bộ một lực lượng được hậu
thuẫn quá to lớn”. 7.
Không có kẻ thù, chỉ có những chiến binh anh em
đáng được tôn trọng Tin đầu
hàng của tướng Lee lan ra nhanh chóng, tiếng súng
của binh sĩ miền Bắc vang lên khắp nơi
để reo mừng chiến thắng. Ngay lập
tức, tướng Grant ra lệnh phải chấm
dứt hành động đó ngay lập tức: “Quân đội
miền Nam đă đầu hàng. Chiến tranh đă
chấm dứt. Giờ họ là đồng bào của
chúng ta, chúng ta không được reo mừng trên
nỗi đau của họ”. Ngày 12/4 là
ngày quân đội miền Nam nộp súng ống và
cờ xí cho quân đội miền Bắc. Tướng
Grant giao việc này cho Đại tá Joshua Chamberlain
phụ trách. C̣n phía miền Nam th́ tướng Gordon
nhận trách nhiệm. Có một
điều vô cùng đặc biệt đă xảy ra ngày
hôm đó, khi các binh sĩ miền Nam đi theo đội
ngũ tới địa điểm để giao súng
ống và cờ xí. Đại tá Chamberlain của quân
miền Bắc đă ra lệnh cho binh sĩ của ḿnh
“bồng súng” và đứng nghiêm chào với một
nghi lễ cao nhất cho các binh sĩ miền Nam đi
ngang để bày tỏ ḷng kính trọng. Trong hồi
kư được viết 40 năm sau sự kiện,
Chamberlain đă mô tả những ǵ xảy ra tiếp
theo: “Trong giây phút đó, không hề có một
tiếng kèn hay tiếng trống, không một tiếng
reo mừng, không một lời nói, không cả một
tiếng th́ thầm, không một cử động, nhưng
là một sự tĩnh lặng khủng khiếp,
mọi nhịp thở như ngừng lại và như
thể họ đang nh́n những hồn tử sĩ
đi qua”. Tướng
Gordon của quân miền Nam vốn chưa bao giờ
nhắc về việc này, nhưng sau khi đọc
hồi kư của Chamberlain, ông đă gọi Chamberlain là
“người sĩ quan hào hiệp nhất của quân
đội miền Bắc”. Với
sự đầu hàng của tướng Lee trong
trận Appomattox ngày 9/4/1865, tuy quân miền Nam vẫn c̣n
một số lực lượng rải rác khắp nơi
nhưng đă phải chịu một tổn thất
tinh thần khủng khiếp. Hai tháng sau, toàn thể
lực lượng miền Nam phải buông súng và quân
miền Bắc chiến thắng, kết thúc cuộc
Nội chiến Hoa Kỳ.
8.
Không dựng tượng đài, tất cả v́
sự hàn gắn nước Mỹ sau chiến tranh Sau khi đầu
hàng để bảo toàn tính mạng cho binh lính và
đạt được thỏa thuận với tướng
Grant về việc cho các binh sĩ về quê và không
truy cứu chuyện cũ, tướng Lee c̣n được
biết đến v́ những đóng góp rất
lớn cho sự hàn gắn hai miền sau chiến tranh.
Một trong những việc đó là phản đối
dựng tượng đài cho các tướng sĩ
miền Nam. Sau khi
Nội chiến Hoa Kỳ kết thúc, ông nhiều
lần được đề nghị dựng tượng
nhưng luôn từ chối. Trong
lá thư năm 1866, ông viết: “Tôi tin rằng, cho dù
điều ấy có mang lại cảm giác tri ân cho
miền Nam như thế nào th́ nỗ lực này trong
điều kiện hiện tại của đất nước
cũng chỉ mang lại ảnh hưởng tŕ trệ
thay v́ thúc đẩy thành tựu; và khiến những
khó khăn mà nhân dân miền Nam đang phải chịu
đựng tiếp tục tiếp diễn thậm chí là
lớn thêm lên” (Nguyên văn: “my conviction is, that however
grateful it would be to the feelings of the South, the attempt in the
present condition of the Country, would have the effect of retarding,
instead of accelerating its accomplishment; [and] of continuing, if not
adding to, the difficulties under which the Southern people labour”). Tháng 6/1866, tướng Lee cũng bác
bỏ đề xuất dựng tượng Stonewall
Jackson, vị tướng mà tài năng và sự nổi
tiếng chỉ đứng sau ḿnh. Ông nói rằng
sẽ là không công bằng khi yêu cầu gia đ́nh các
cựu binh Liên minh miền Nam quyên tiền để
dựng tượng trong khi họ đang vất vả
mưu sinh sau chiến tranh. Lee tin rằng thay v́ bỏ tiền
của lẫn thời gian để tưởng
niệm các vị tướng Liên minh th́ người
ta nên “bảo vệ những ngôi mộ và ghi dấu
những địa điểm an nghỉ cuối cùng
của những người đă ngă xuống” (nguyên
văn: “All I think that can now be done is… to protect the graves
[and] mark the last resting places of those who have fallen…”). Tất cả những điều trên,
theo giáo sư sử học James Cobb của Đại
học Georgia, là do: “Ông ấy bảo ông ấy không
hứng thú với bất kỳ tượng đài nào
cho ḿnh hay cho phe Liên minh. Tôi không nghĩ rằng điều
đó có nghĩa là ông sẽ cảm thấy vui khi
những đồng đội chiến đấu cho Liên
minh bị quên lăng. Nhưng ông không muốn một
sự sùng bái cho miền Nam” (Nguyên văn: “He said he
was not interested in any monuments to him or to the Confederacy. I don’t
think that means he would have felt good about the people who fought for the
Confederacy being completely forgotten. But he didn’t want a cult of
personality for the South”). Trong những năm cuối đời, tướng
Lee không viết bất kỳ hồi kư nào kể
lại các chiến tích “Bắc chinh”. Thay vào đó,
ông viết một quyển tiểu sử ngắn
về bố ḿnh, Henry “Light-Horse Harry” Lee, một người
hùng của cuộc chiến giành độc lập nước
Mỹ. Có lẽ nguyên nhân giống như sử gia Horn
nói: “Ông ấy có lẽ chỉ muốn giấu kín câu
chuyện (lịch sử), để tiến về phía
trước, hơn là đối mặt với
những vấn đề đó” (Nguyên văn: “He
might just want to hide the history, to move on, rather than face these
issues”). Vậy những vấn đề đó
có thể là ǵ? Đó là nguy cơ rạn nứt
sự đoàn kết dân tộc, chia rẽ và xung đột
vùng miền, ảnh hưởng đến sự
thống nhất của nước Mỹ. Theo thiển
ư của người viết th́ chỉ nên dựng tượng
đài cho các cuộc chiến chống ngoại xâm, c̣n
các cuộc nội chiến th́ nên để nó bị lăng
quên càng sớm càng tốt. Sự vững mạnh ḥa
hợp của một đất nước sau chiến
tranh phải được coi trọng hơn tâm lư
tự thỏa măn tư tưởng ‘vùng miền’. 9. Thời gian cuối đời:
một biểu tượng tôn kính cho cả hai miền
Bắc Nam Năm 1865, Robert E. Lee trở về
Richmond – Virginia và nhận lời mời từ phía
hội đồng quản trị một trường
đại học đang mong muốn nỗ lực
trẻ hóa đội ngũ trường sau chiến
tranh. Ông trở thành Chủ tịch trường Đại
học Washington (Washington College) ở Lexington, Virginia. Dưới sự lănh đạo của
ông, số lượng sinh viên nhập học vào ngôi
trường vốn đang tồn tại chật
vật này đă tăng từ vài chục lên hơn 300
người. Ông đă góp phần vào sự ổn
định của đội ngũ giảng viên,
cải tiến chương tŕnh giảng dạy và
điều kiện vật chất của nhà trường. Thời gian cuối đời, Robert E.
Lee trở thành một biểu tượng của
miền Nam, một h́nh tượng trang nghiêm và
khắc kỷ được tôn trọng bởi cả
hai miền Bắc và Nam với những hành động
và suy nghĩ luôn ủng hộ cho việc hàn gắn hai
miền, không khơi lại vết thương
chiến tranh. Ông bị đột quỵ vào ngày
28/9/1870, và sống thêm hai tuần nữa trước
khi qua đời. Sau khi Robert E. Lee mất, ông được
chôn ngay trong khuôn viên trường, ngôi trường
đă đổi tên từ Đại học Washington thành
Đại học Lee (Lee College). Trong lịch sử nước Mỹ,
Robert E. Lee là vị tướng quân dù đại
bại nhưng vẫn được ngưỡng
mộ v́ thái độ của ông đối với
thắng thua và ḷng nhân hậu bao dung, luôn biết suy
nghĩ cho người khác. Tĩnh
Thuỷ |