Giải
mã mưu lược của ông Trump đối
với truyền thông
GS.Nguyễn Tiến Hưng |
Thắng cử rồi, TT Trump phải đối
đầu với giới truyền thông, vốn không
ưa khuynh hướng siêu bảo thủ của ông.
Thương
trường, chính trường và chiến trường:
cả ba cái sân chơi này đều có một mẫu
số chung: đó là phải sử dụng mánh khóe, mưu
lược, có khi cả lừa bịp để thành công. Trên
60 năm tiếp xúc với mọi giới ở Thủ
đô Washington chúng tôi có nhiều cơ hội
được nghe những tiếng kẽo kẹt
của cái ‘cối xay tin đồn’ (rumor mill) về
những ǵ đang toan tính trong Ṭa Bạch Ốc, lúc th́
chúng thành tin thật, lúc thành tin giả. Khi
ông Trump vừa lên chức tổng thống, người
ta đồn rằng ông sẽ áp dụng những mưu
kế đă giúp ông thành công ở thương trường
vào chính trường và chiến trường. Về
thương trường th́ ngay từ
năm 1987, doanh nhân trẻ Donald Trump đă viết
cuốn sách nổi tiếng “The
Art of the Deal”
(Nghệ thuật thương lượng) nói tới
những thành công của ông và tại sao ông thành công. Tuy
nhiên, chính trường th́ phức tạp hơn thương
trường rất nhiều, cho nên tin đồn ông
sẽ áp dụng thêm cả ‘Binh Pháp Tôn Tử’
của Trung Quốc để khuất phục đối
phương. Tôn
Tử (Sun Tzu) là
nhà quân sự nổi tiếng thời Xuân Thu Chiến
Quốc (Thế Kỷ thứ 5). Mưu kế của ông
đă trở thành sách gối đầu giường
của các nhà quân sự, chính trị từ Đông
sang Tây. Bên Nhật lại có cả một trường
phái nghiên cứu nó để áp dụng vào kinh doanh. Donald
Trump và Binh Pháp Tôn Tử Chính ông Trump đă từng nói:
“Tôi
đọc rất nhiều sách về Trung Quốc,” cho nên chúng tôi đưa
ra giả thuyết là ông đă nghiên cứu và đang
áp dụng một số trong ‘Tam
Thập Lục Kế’ (36 kế sách). “Tất cả nghệ
thuật chiến tranh đều dựa vào mưu
kế lừa bịp đối phương,” Tôn
Tử viết. Bắt đầu mùa tranh
cử năm 2016, John Barro
của tờ New York Times có kể câu chuyện về mưu
kế của ông Trump như sau: năm 1982, ông rất
muốn cho Công ty Holiday Inn mua một phần của
dự án ṣng bạc Trump ở Atlantic City, nhưng lo
ngại là Holiday Inn sẽ từ chối v́ tiến
độ của dự án quá chậm. Ông bèn chỉ
thị cho giám đốc công trường thuê thật
nhiều xe ủi đất và xe đổ đất
rồi cho xe chạy ḷng ṿng quanh khu vực dự án, lúc
th́ đào đất, lúc lấp đất, lúc ủi
đất tạo nên một khung cảnh xây cất
thật là nhộn nhịp. Ông chỉ thị như
vậy là để chuẩn bị cho chuyến
viếng thăm dự án này của lănh đạo
Holiday Inn. Lệnh của ông rất đơn giản:
“Xe ủi đất và xe đổ đất làm
những ǵ th́ không quan trọng, tôi (Trump) nói, miễn
là những xe đó làm cho thật nhiều” (What the bulldozer and dump trucks did
wasn’t important, I said, as long as they did a lot of it). Theo ông Trump, màn tŕnh diễn này
đă thành công: “Ban quản lư Holiday Inn nh́n kỹ
cảnh nhộn nhịp này, và một số đă
lộ rơ sự kính phục” ông viết. “Tôi sẽ
không bao giờ quên được là có người
trong bọn họ đă quay sang tôi, lắc đầu và
nói, ‘Ông biết đấy, thật tuyệt vời
khi ông chỉ là một tư nhân mà lại có thể
mang ra tất cả các bảng stops’” (You know, it’s
great when you’re a private guy, and you can just pull out all the stops).
“Pull out all the stops” là một cách nói ám chỉ làm
được tất cả mọi việc để
thành công, giống như ‘mở hết phím’ hay nút
stops của đàn ống (organ) cùng một lúc để
âm thanh phát ra thật lớn. Barro
thêm rằng: trong tất cả các bài học trong ‘Art
of the Deal’, đây có thể là bài học soi sáng rơ ràng
nhất cho chiến dịch tranh cử của ông Trump. Thắng cử rồi, TT Trump
phải đối đầu với giới truyền
thông, vốn không ưa khuynh hướng siêu bảo
thủ của ông. Ít người để ư
tới một điểm quan trọng về nước
Mỹ: đó là nước này tuyệt đối không
có Bộ Thông Tin như hầu hết các nước khác. Theo nguyên tắc dân chủ về “check and balance”
th́ chính phủ không được phép dùng một cơ
quan nào để tuyên truyền trong nước. Trong
thời chiến tranh lạnh, Mỹ chỉ có USIA
(United States Information Agency) – trong đó có Đài VOA
– mục đích chính là nhằm tuyên truyền ở
ngoại quốc. Cho nên, các tổng thống
Mỹ luôn ở vào thế thủ v́ không có một công
cụ nào, dù chỉ là một đài rađiô, một
kênh TV, hay một tờ báo để phản biện
khi bị truyền thông chỉ trích. Chúng tôi c̣n nhớ mùa tranh
cử năm 1960: TT
Eisenhower đang có uy tín lớn, bổng xẩy ra
vụ U-2 ngày 1 Tháng Năm (máy bay trinh thám Mỹ
bị Nga bắn rơi): báo chí tấn công, làm ông làm
giảm nhiều uy tín. Tôi cho rằng sự kiện này
đă đóng góp phần nào vào việc Đảng Dân
Chủ thắng cử với ông John F. Kennedy làm tổng
thống năm 1960. Tới lần ông Kennedy, đang
danh tiếng về thắng cuộc trong vụ Liên Xô
đặt hỏa tiễn ở Cuba th́ bị báo chí
tấn công là đă can thiệp quân sự trực
tiếp vào Việt Nam mà che dấu nhân dân và quốc
hội. Trong cuốn ‘Khi Đồng Minh Nhảy Vào’ (trang 467-468) chúng tôi
đă kể lại câu chuyện về một số nhà
báo Mỹ ngồi uống bia trước khách sạn
Majestic ở Sài g̣n phát hiện ra một chiếc
tầu Mỹ phun khói đen, lù lù tiến vào cảng Sàig̣n.
Khi khói đen dần dần tan đi th́ mấy
chiếc trực thăng trên boong tầu lộ hẳn
ra: thế là những bản tin nóng cứ ùn ùn về
tới Washington là đă có bằng chứng ông Kennedy
sắp mang quân vào Việt Nam. Tới TT Johnson: ông cầm
cự để leo thang cuộc chiến được
ba năm, cho tới khi phóng viên nổi tiếng Walter
Cronkite của đài CBS tỏ ra thất vọng về
cuộc chiến (sau Tết Mậu Thân), ông nói: “Tôi
đă mất Cronkite là đă mất tất cả
tầng lớp trung lưu của nước Mỹ.”
Rồi ông quyết định không ra ứng cử
nữa. Đi
bước trước Sau Nixon, th́ các tổng
thống từ Ford tới Bush Cha, Bush con, Clinton, Obama
đều phải o bế giới truyền thông,
v́ trên thực tế, đây chính là trục quyền
lực thứ tư trong ‘tứ trụ triều đ́nh’
– “The Power That Be.” Bây giờ ông Trump hành động
ngược lại, biết chắc rằng
truyền thông sẽ dùng vụ Putin và bầu cử
2016 để dồn ḿnh vào cái thế giống như
Nixon, ông Trump đă đi bước
trước: tự đặt ḿnh vào thế công,
đưa truyền thông vào thế thủ. Đi xa hơn, ông c̣n sử
dụng truyền thông để có lợi cho ḿnh: dùng Tweet để đả kích
truyền thông. Không cần Bộ Thông Tin mà hiệu
quả lớn hơn nhiều v́ nó lán đi thật
nhanh tới bảy tám chục triệu người. Nhân
dân Mỹ lại rất thích xử dụng Tweet v́
chiều dài sự chú ư của họ (attention span)
rất là vắn vỏi: thí dụ như đài TV
chỉ chậm vài giây là người xem đă bấm
sang đài khác. Ông Trump Tweets hằng ngày
từ sáng sớm:
nay nói thế này mai nói thế khác, nhiều khi c̣n nói
sai, nói ngược lại chính ḿnh. Hậu quả là
đă gây nên một t́nh trạng rối ren, lẫn
lộn, làm lạc hướng. Tờ Washington Post trích
dẫn bản tin Fast Checker sưu tầm được
6,420 lời ông tuyên bố sai lầm hay làm lạc hướng
trong 649 ngày tính tới 30/10/2018. Ông đă cố ư làm như
vậy? Rất có thể, v́ có lẽ ông đă áp
dụng mấy thủ thuật sau đây của Tôn
Tử: 1.
‘Sấn hỏa đả kiếp:’ theo lửa mà hành động. Có nghĩa là lợi dụng t́nh
h́nh rối ren mà hành động theo ư muốn của ḿnh.
Nếu có lửa sẵn th́ tốt, nếu không có th́
phải ‘phóng hỏa’: chính ḿnh gây ra sự rối
loạn. Điểm này th́ đă
lộ ra ngay từ đầu nhiệm kỳ Trump:
vừa vào Ṭa Bạch Ốc, ông đă phóng hỏa kư
ngay một pháp lệnh về vấn đề cấm
nhập cư, di cư. Chỉ thị này lập
tức gây nên xáo trộn, một t́nh huống rối
ren: từ các phi trường ở ngoại quốc,
nhiều người bị chận lại không
được lên máy bay để đi Mỹ dù đă
có visas. Tại các phi trường trong nước: bao
nhiêu người – dù có thẻ xanh – cũng vẫn
không được vào thành. Lệnh này quá bất
chợt: truyền thông tấn công ào ạt, cho là ông
kỳ thị chủng tộc, mầu da, và chống
đối Hồi Giáo, những vấn đề gây xúc
động. 2. ‘Đả thảo kinh xà’:
đập vào cỏ làm cho rắn giật ḿnh, sợ hăi. Ư nói làm điều ǵ cho
thật kỳ lạ, ngoạn mục để kích
động đối phương. Chiến thuật
của Trump là kích động truyền thông để
gây nên phản ứng. Nhưng khi phản ứng quá
mức th́ sẽ mất b́nh tĩnh, mất sáng
suốt, nhiều khi c̣n bị hố, như đă
xảy ra với một số b́nh luận gia trên
truyền h́nh, dẫn đến mất uy tín, hoặc
bị mất việc. Như Tôn Tử viết: “Đem
mồi ra nhử địch, gây nên rối loạn
để đè bẹp kẻ địch.” Truyền
thông đả kích, ông Trump có lợi. Chi phí quảng cáo trên TV trung
b́nh cho một “spot” (khoảng từ 30 tới 60 giây)
là $8,286 (Fox News) và $ 5,467 (CNN). Quảng cáo cả trang
ở sau tờ Washington là $30,734 (ngày thường) và
$33,392 (ngày Chủ Nhật). Theo cách nh́n của ông Trump
th́ ông được quảng cáo ‘free’ trên tất
cả các phương tiện truyền thông, và hầu
như hằng ngày. Truyền thông luôn cần tin
tức sốt dẻo để phát sóng, và phải làm
cho thật nhanh – đài này trước đài kia. Ông
viết trong Art of the Deal: “Có một điều tôi
đă học được về giới truyền thông,
đó là họ luôn đói tin về sự kiện, càng
giật gân càng tốt. Đó là bản chất công
việc của họ, và tôi hiểu được
điều này. Vấn đề là nếu bạn hành
động một cách kỳ lạ, thêm một chút lăng
mạ, xúc phạm, hoặc nếu bạn làm những
điều táo bạo, hoặc gây nên tranh luận (bold
or controversial) th́ báo chí sẽ viết về bạn.” Ông cho rằng: chính v́
truyền thông đả kích nên ông đả kích
lại: “Theo cách tôi thấy, những người phê
b́nh tôi có thể nói những ǵ họ muốn về công
việc của tôi, vậy tại sao tôi không thể nói
những ǵ tôi muốn nói về họ?” Nhưng dù là ‘Bad press’ (báo
đưa tin xấu, phê phán) th́ ông vẫn có lợi:
“Đứng về phương diện thương
mại thuần túy, cái lợi được viết
về ḿnh th́ trội hơn nhiều những bất
lợi. Đây thật là đơn giản… Chuyện
buồn cười là dù đó là một tin tức phê
phán, chê bai, có thể làm tổn thương cá nhân
bạn, nhưng nó lại rất có lợi cho việc
kinh doanh của bạn.” John Barro (New York Times) kể
lại là năm 1980, ông bị báo chí chỉ trích
nặng nề v́ đă phá bỏ những cấu trúc bên
trong của thương xá lịch sử Bonwit Teller
để khỏi làm chậm tiến độ của
Trump Tower. Tuy nhiên, những chỉ trích nặng nề
lại giúp cho Trump Tower được nhiều người
chú ư nên đă thành công: “Tôi học được
rất nhiều qua kinh nghiệm này” ông Trump viết,
“Nếu họ quảng cáo tốt cho bạn th́
tốt hơn là viết xấu về bạn, nhưng xét
cho cùng th́ đôi khi nói xấu c̣n hơn là không nói ǵ.
Nói tóm lại, tranh luận giúp bạn bán được
hàng (Controversy, in short, sells).” 3. ‘Vô trung sinh hữu’:
không có mà làm thành có. Ông Trump luôn lên án truyền thông
là “kẻ thù của nhân dân.” Đây là một
chuyện chưa bao giờ có, không ai phán đoán như
vậy. Nhưng ông cứ lập đi
lập lại, nên nó đă trở thành một t́nh
huống, một phán xét có ảnh hưởng tới
danh dự của truyền thông. Anthony Zurcher (BBC) b́nh luận
về khả năng độc đáo của ông Trump là
cáo buộc truyền thông là ‘kẻ thù của nhân dân:’
điều này đă tạo lên nên sự phẫn
nộ. Lần thứ hai, thứ ba và thứ tư ông dùng
cụm từ này, thiên hạ cho là điều đó
hầu như không xứng đáng với một cái nhún
vai. Nhưng bây giờ, loại ngôn ngữ đó –
nếu đó là một vấn đề – th́ là
một vấn đề cho các phương tiện
truyền thông phải sửa chữa chứ không
phải vấn đề của ông Trump. Cụm từ thứ hai là
“fake news” (tin giả), nhằm đánh mạnh vào danh
dự của truyền thông. Mới đầu th́ ông
bị phê phán là ngạo mạn, nhưng Trump cứ nói
măi th́ lại có hậu quả là gieo sự nghi ngờ
báo chí vào ḷng người. Ngày nay th́ nó đă trở
thành câu nói thường xuyên ở cửa miệng
nhiều người: hễ cứ nghe tin ǵ giật gân
chống Trump là nói “fake news.” Zurcher c̣n trích dẫn một
cuộc thăm ḍ của CBS News cho thấy tới 91%
số “người ủng hộ ông Trump mạnh
mẽ” nói họ tin tưởng là ông Trump luôn cung
cấp cho họ những tin chính xác. Chỉ có 11% nhận
định như vậy về truyền thông. 4. ‘Khích tướng
kế’ : chọc giận tướng giặc. Trong giới truền thông th́
CNN đứng vào hàng tướng lănh. Ngay từ đầu,
ông Trump đă nhắm vào CNN. Chúng tôi cho rằng: hành
động của ông mới đây về việc tước
thẻ của phóng viên CNN Jim Acosta th́ không phải là
bất chợt mà đã được tính toán
từ trước: ông Trump đă chuẩn bị để
có cơ hội thuận tiện dằn mặt hăng này
và các hăng khác theo cách : “sát nhất nhân, vạn nhân
cụ”. Tin mới nhất cho hảy
thẻ của Jim Acosta được phục hồi
theo lệnh của ṭa án. Ván
bài đảo ngược? Đó là t́nh huống trong hai
năm qua. Bây giờ sân khấu chính trường
Mỹ đă mở ra một màn kịch mới với
nhiều diễn viên thuộc Đảng Dân Chủ:
trẻ trung, đầy sinh lực, đầy tức
giận. Họ sẽ vận động để
giữ chức chủ tịch của các ủy ban quan
trọng tại Hạ Viện và mở ra những
cuộc điều tra về ông tổng thống. Ngoài vụ bầu cử 2016,
điều tra sẽ nhắm vào những điểm
yếu của Trump: thí dụ như sau bốn lần phá
sản, tại sao các ngân hàng vẫn cho ông vay tiền
để làm giầu? Tại sao ông không chịu công
bố hồ sơ thuế cá nhân? Ông đă tránh
thuế (tax avoidance) hay trốn thuế (tax evasion)? Tránh
hay lách thuế th́ OK nhưng trốn thuế th́ có
tội. Và nếu có bằng chứng
rơ ràng qua các cuộc điều tra th́ liệu chiêu bài
“fake news’
của ông có c̣n hữu hiệu nữa hay không? Bỗng
nhiên ván bài đổi ngược. Hoàn cảnh đă dồn ông
Trump vào cái thế thủ: ban ngày ông sẽ nhức
đầu hơn, ban đêm, mất ngủ nhiều hơn. Chúng tôi đi thăm ngôi trường
cũ – Đại học Virginia (UVA) – ở
Charlottesville, nơi có khủng hoảng da mầu,
biểu t́nh trong mấy năm qua. Nhiều người
ở đây cho rằng chính v́ ông Trump quá khích nên
đă ảnh hưởng nhóm người quá khích, gây
nên bạo động? Đây là một vấn đề
hết sức bén nhậy. Như vậy, trong hai năm c̣n
lại của nhiệm kỳ một, ông Trump sẽ hành
động ra sao? Rất có thể ông sẽ
phải xuống thang về các chính sách nhập cư,
bảo hiểm sức khỏe, cắt thuế, giá
thuốc, Iran, NATO. Đối với Trung Quốc
có thể ông sẽ áp dụng kế sách “Dương
Đông Kích tây” để đánh lạc hướng.
Đối thủ không biết ông sẽ làm ǵ: lúc th́
khép chặt cửa đối với Bắc Kinh, lúc
lại mở, mở rồi lại đóng. Hành động như vậy
là v́ có xác xuất cao là ông sẽ dùng kinh tế
để áp lực ông Tập phải nhượng
bộ về Biển Đông.
Lư do là v́ quyền lợi chiến lược lâu dài
của Mỹ ở khu vực này c̣n quan trọng hơn
cả quyền lợi về mậu dịch. Như
cựu Bộ Trưởng Quốc Pḥng Mỹ Leon Panetta
đă tuyên bố: “Hoa Kỳ đă dính líu thật lâu
và thật sâu đậm với Á Châu-Thái B́nh Dương.
Dù chúng tôi bất b́nh với nhau hay hài ḥa với nhau,
dù thặng dư ngân sách hay phải đi vay nợ. Chúng
tôi đă ở nơi đây, chúng tôi đang ở nơi
đây ngay bây giờ, và chúng tôi sẽ ở lại nơi
đây trong tương lai ” (‘Khi Đồng Minh
Nhảy Vào’ Chương 27: “Mỹ Đi Rồi
Mỹ Lại về”). Tuy nhiên, mưu lược
của Trung Quốc – nơi sinh ra Tôn Tử – th́ cũng
không phải vừa. Chắc chắn rằng: trong
những ngày tháng tới, cả thế giới sẽ
theo rơi trận đấu mới giữa Trump và
Tập. Ngay tới đây, hai ông
sẽ gặp nhau ở hội nghị G20 tại
Argentina sau khi ông Tập và người phó của TT
Trump là Mike Pence đă va chạm nhau công khai ở APEC,
Papua New Guinea. Chúng ta hăy chờ xem bên nào
sẽ thắng cuộc? |