Giải
pháp hai nhà nước Israel và Palestine: Hiện
trạng và triển vọng TS Đỗ Kim Thêm |
H́nh ảnh
thành phố và đất nước bị chia cắt. Hiện trạng Sau
ngày 7/10/2023, t́nh h́nh chiến sự tại Trung Đông
diễn biến cực kỳ tệ hại, khiến cho
chính giới và công luận quốc tế quan tâm đặc
biệt đến một giải pháp quen thuộc
từ lâu, đó là hai nhà nước Israel và Palestine
được hoạt động song hành trong yên b́nh. Giải
pháp này tiên liệu là Israel và Palestine đều có
chủ quyền dân tộc tự quyết, toàn vẹn lănh
thổ và cùng hoạt động độc lập
trong hai khu vực rơ rệt giữa Địa Trung
Hải và sông Jordan. Giải
pháp này được Tổng thư kư Liên Hiệp
Quốc Antonio Guterres, Tổng thống Mỹ Joe Biden,
Ngoại trưởng Mỹ Antony Blinken và Ngoại trưởng
Đức Annalena Baerbock nhiệt t́nh cổ vũ. Nhưng
đâu là hiện trạng và triển vọng thực
thi cho giải pháp này? Nội dung Thực
ra, giải pháp này đă được thảo
luận từ hơn 70 năm trước, v́ trước
năm 1947 nhà nước của người Israel hay
Ả Rập chưa có, mà chỉ có khu vực Palestine,
do Anh được quốc tế ủy nhiệm, cai
quản. Kế
hoạch của Liên Hiệp Quốc ngày 29/11/1947 dự
trù phân chia khu vực Palestine thành hai phần, một cho
Israel và một cho Ả Rập và Jerusalem được
đặt dưới sự quản lư của Liên
Hiệp Quốc. Các quốc gia thuộc khối Ả
Rập bỏ phiếu chống lại giải pháp
này, trong khi đại biểu người Israel đồng
thuận. Ngày
14/5/1948, nhà nước Israel được thành
lập; tuy nhiên, vẫn chưa có một nhà nước
Palestine độc lập. Sau
đó, từ năm 1967 các vùng lănh thổ Palestine như
phía Đông Jerusalem, Bờ Tây Jordan và Dải Gaza đă
bị Israel chiếm đóng. Về
sau, Yasser Arafat, nhà lănh đạo Tổ chức Giải
phóng Palestine (PLO) khẳng định, không công nhận
nhà nước Israel và gián tiếp đưa ra khái
niệm này tại một Hội nghị Thượng
đỉnh Ả Rập năm 1982 ở Fez, Maroc. Trong
một bài phát biểu trước Đại hội
đồng Liên Hiệp Quốc ngày 13/12/1988, Arafat tuyên
bố là “Nhà nước Palestine” thành h́nh và chỉ
đề cập gián tiếp về nhà nước
Israel. Nhưng
t́nh thế thay đổi, ngày 9/ 9/1993, Arafat thông báo cho
Thủ tướng Israel Yitzhak Rabin một quyết định
lịch sử: “PLO
công nhận quyền của Nhà nước Israel tồn
tại trong ḥa b́nh và an ninh. PLO từ bỏ khủng
bố và tất cả các h́nh thức bạo lực khác”. Đổi
lại, Rabin công nhận “PLO
là đại diện của nhân dân Palestine”. Năm
2005, Israel rút hoàn toàn ra khỏi Dải Gaza. Kể
từ năm 2012, PLO có được quy chế Quan sát
viên tại Liên Hiệp Quốc. Các trở ngại trong việc thực thi Việc
thực thi giải pháp hai nhà nước có nhiều khó
khăn mà vấn đề cơ bản là, ai sẽ
đại diện cho phía Palestine. Sau
nhiều tranh chấp nội bộ, tổ chức
khủng bố Hamas là lực lượng nắm
thực quyền kiểm soát Dải Gaza, nhưng theo quan
điểm của Israel lại không phải là một
đối tác phù hợp để đàm phán. Ngay
cả đối với người Palestine, Mahmoud Abbas,
Chủ tịch Cơ quan Tự trị Palestine, không
được đa số coi là đại biểu chính
thức, v́ trong hơn 15 năm qua, không có một
cuộc bầu cử nào đă được tổ
chức tại Palestine. Điều kiện này là
tất yếu để cho tất cả người
Palestine và Israel công nhận cho tiến tŕnh đàm phán. Cho
dù vấn đề chính danh này có thể được
giải quyết hay không, cũng có hai chủ đề
khác gây nhiều tranh căi: Việc phân định biên
giới giữa Israel và Palestine và quy chế của thành
phố Jerusalem. Năm
1980, Quốc hội Israel tuyên bố: “Jerusalem toàn
diện và thống nhất” là thủ đô chính
thức của Israel. Nhưng phía Đông Jerusalem,
một phần của lănh thổ Palestine cũng
được người Palestine xem là thủ đô
của riêng ḿnh chiếu theo luật pháp quốc
tế. Một
trở ngại khác là một hành vi vi phạm luật
quốc tế: Khoảng 450.000 người Israel định
cư ở Bờ Tây Jordan trong các khu thuộc vùng lănh
thổ Palestine. V́
số lượng người dân Israel sống ở
Bờ Tây Jordan quá đông, nên việc rút hoàn toàn ra
khỏi khu vực là không thực tế. Nhưng
vấn đề c̣n có hai khía cạnh khác. Một
mặt là về an ninh. Nỗi lo sợ thường xuyên
của Israel là, nếu rút dân đi hoàn toàn, th́ khu
vực này sẽ trở thành Dải Gaza thứ hai, nghĩa
là, tiềm năng tấn công của tổ chức
khủng bố Hamas có thể thành thảm hoạ
thực tế. Mặt
khác, ngay trong guồng máy của chính phủ Israel
hiện tại cũng có lập luận khác để
chống lại việc triệt thoái. Nhiều đại
biểu của dân định cư xem Bờ Tây là
trung tâm sinh hoạt xă hội quan trọng của Israel. Sau
khi nhà nước Israel được thành lập, trong
cuộc chiến tranh Trung Đông lần đầu tiên
vào tháng 11/1947, năm quốc gia Ả Rập tấn công
Israel, có khoảng 700.000 người Ả Rập đă
chạy trốn hoặc bị trục xuất khỏi lănh
thổ Palestine. Hiện
nay, khoảng 5,9 triệu người Palestine đăng
kư chính thức với Cơ quan của Liên Hiệp
Quốc đặc trách cứu trợ người
tị nạn Palestine. Vấn đề là họ đi
về đâu trong khi mật độ dân số
giữa Địa Trung Hải và thung lũng Jordan lên quá
cao. Giấc mơ hồi hương không phải
chỉ là của những người Palestine tị
nạn, mà c̣n là của thế hệ hậu duệ.
Thực tế này làm cho việc tranh chấp không có
giải pháp. Tính khả thi Nh́n
chung trong toàn cảnh, chiến cuộc tại Dải
Gaza c̣n tiếp diễn, nên giải pháp hai nhà nước
khó khả thi. Nhưng,
cho dù thế, liệu có nên đưa giải pháp này
trở lại trong một nghị tŕnh đàm phán
ngoại giao nào không? Câu trả lời là không, v́
cần phải có nhiều thời gian hơn, nghĩa là,
tuỳ thuộc vào tương lai c̣n quá mù mờ. Trước
mắt, chính quyền Israel thấy không thể đàm
phán với Palestine, mà ưu tiên hàng đầu là kiên
quyết loại bỏ tổ chức Hamas về mặt
quân sự và không quan tâm đến một giải pháp
chính trị hoà hoăn đặc biệt nào. Áp lực
quốc tế về mặt nhân đạo ngày càng gia
tăng, khiến Israel cũng gặp khó khăn trong
việc thu phục nhân tâm và dè dặt phần nào trong
mức độ kiềm chế. Nh́n
lại diễn biến các cuộc đàm phán trong
thời gian qua, đa số quan sát viên có nhận định
chung là, giải pháp cho hai nhà nước đều
thất bại, cụ thể là bắt đầu
với Hội nghị Madrid 1991, Olso I 1993, Gaza-Jericho 1994,
Olso II 1995, David 2000, Taba 2001 và gần đây nhất là
2013 – 2014. Thực tế cho thấy, cả hai phía đều
không có đủ thành tâm và thiện chí để tuân
theo các thỏa thuận được đề ra. Tinh
thần đấu tranh kiên cường của hai dân
tộc Palestine và Israel là lư do chính, nó vẫn c̣n
thể hiện ở mức độ quá cao. Mọi người
hầu chỉ đồng cảm đứng về
một phía, nghĩa là, giữ một thái độ kiên
quyết đấu tranh gây tàn phá và khó thay đổi
trong lúc này. Do
đó, chính giới quốc tế thấy rằng,
một sự chung sống trong hoà b́nh và thịnh vượng
cho hai dân tộc trong cùng một lănh thổ nhỏ bé này
c̣n là mơ ước trong tương lai xa vời và cũng
không thể nào đề ra một giải pháp khác
hữu hiệu hơn để thay thế cho giải pháp
hai nhà nước. Thật
ra, xét cho cùng, không có một cách lựa chọn thay
thế nào khác cho giải pháp hai nhà nước. Israel
sẽ chỉ có được ḥa b́nh khi Palestine cũng
có nhà nước của riêng họ. Một lần
nữa, cả hai phải đối thoại nghiêm túc
về giải pháp này, cho dù đă không đạt
được tiến bộ nào trong suốt thời
gian qua. Triển vọng
Điều
ǵ sẽ xảy ra với Dải Gaza sau khi chiến tranh
kết thúc? Trước
đây, những ǵ được coi là không tưởng
th́ hiện nay đột nhiên trở nên cụ thể
hơn trong bóng hậu trường chính trị. Do đó,
có nhiều lư do mới để lạc quan hơn
về tính khả thi cho giải pháp. Trước
hết, triển vọng cho sự đồng thuận
về đối thoại rơ ràng hơn. Chủ yếu
là nhờ Mỹ tích cực làm trung gian vận động
mà các cuộc đàm phán giữa Israel và Palestine
diễn ra. Đến nay c̣n có thêm các nước
Thổ Nhĩ Kỳ, Qatar, Ai Cập và nhà nhiều nước
khác cùng tham gia hỗ trợ tiến tŕnh này. Tổng
thống Mỹ Joe Biden lên tiếng ủng hộ
giải pháp hai nhà nước. Gần đây, trong
một bài viết được phổ biến trên
Washington Post, ông kêu gọi chấm dứt bạo
lực và tạo ra một “cấu
trúc quản trị thống nhất của Bờ Tây và
Dải Gaza dưới một chính quyền Palestine
được hồi sinh. Giải
pháp hai nhà nước là cách duy nhất để
bảo đảm an ninh lâu dài cho cả người dân
Israel và Palestine… Cuộc khủng hoảng đă
khiến cho giải pháp này trở nên cấp bách hơn
bao giờ hết”. Tổng
thống Mỹ nhấn mạnh rằng, người dân
Palestine xứng đáng có được một nhà nước
của riêng họ và một tương lai không có
Hamas: “Những
h́nh ảnh từ Dải Gaza và cái chết của hàng
ngàn thường dân, bao gồm cả trẻ em, cũng
làm tan nát trái tim tôi”. Ông
nhắc lại mục tiêu là, phải chấm dứt vĩnh
viễn chiến tranh, phá vỡ chu kỳ bạo
lực, không được chiếm đóng hay bao vây:
“… Những người gây
ra bạo lực này phải chịu trách nhiệm.
Mỹ sẵn sàng thực hiện các biện pháp
của riêng ḿnh, bao gồm áp đặt lệnh
cấm đi lại đối với những kẻ
cực đoan tấn công dân thường ở Bờ
Tây”. Ngược
lại, Thủ tướng Israel Netanyahu tỏ ra hoài
nghi về triển vọng này và đưa các biện
pháp trừng phạt chống lại những người
định cư cực đoan ở Bờ Tây. Netanyahu
cho rằng, Cơ quan Tự trị của Palestine trong h́nh
thức hiện tại không đủ tư thế
để lănh đạo quân sự của Dải Gaza và
Israel có kế hoạch chịu trách nhiệm quân sự
ở Dải Gaza trong tương lai. Trong
khi đó, Tổng thống Palestine Mahmoud Abbas yêu cầu
Tổng thống Biden ủng hộ việc ngăn
chặn các cuộc tấn công của lực lượng
Israel ở Bờ Tây và Jerusalem, và thúc đẩy
viện trợ nhân đạo nhiều hơn: “Làm thế nào cuộc
diệt chủng này có thể được biện
minh là tự vệ? Thật ra, đây là tội ác
chiến tranh cần phải bị trừng phạt”. Thỏa thuận ngừng bắn
Ảnh: Binh
sĩ Israel chuẩn bị nhận con tin do phía Hamas trao
trả. Nguồn: DPA/ Ilia Yefimovich Tin vui mới
nhất là một thoả thuận ngưng bắn
bốn ngày giữa Israel và Hamas ở Dải Gaza đă
chính thức có hiệu lực vào sáng 24/11/2023. Các nước
Mỹ, Ai Cập và Qatar sẽ đảm nhận
việc kiểm soát đ́nh chiến. Theo
dự trù, vào buổi chiều cùng ngày, 13 trong số 50
con tin đầu tiên bị giam giữ ở Dải Gaza
sẽ được thả. Đó là các phụ
nữ và trẻ em. Đổi lại, cho mỗi con tin,
Israel dự định thả ba tù nhân Palestine. Theo
tin của quân đội Israel, vào buổi sáng hôm nay,
một tên lửa đă được phát ra ở khu
vực biên giới và có khoảng 200 xe tải chở hàng
viện trợ đă đến phía nam Dải Gaza. Ngược
lại, Bộ trưởng Quốc pḥng Israel Galant tuyên
bố rằng, quân đội sẽ tiếp tục
chiến dịch quân sự ở Dải Gaza trong ít
nhất hai tháng nữa sau khi ngừng bắn. Ngay cả
sau đó, Israel vẫn sẽ có nhiệm vụ trên lănh
thổ Palestine và sẽ tiếp tục hoạt động
cho đến khi nào không c̣n mối đe dọa quân
sự. |